Czym są dane biometryczne?

Czytnik linii papilarnych w telefonie, skan tęczówki oka na lotnisku, rozpoznawanie twarzy przy płatnościach online – to tylko niektóre przykłady wykorzystania danych biometrycznych w naszym codziennym życiu. Ale czym tak naprawdę są te dane i dlaczego budzą tyle emocji? W tym artykule odpowiemy na te pytania, analizując definicję, rodzaje i zastosowania danych biometrycznych, a także omawiając kwestie bezpieczeństwa i prywatności związane z ich przetwarzaniem.

Spis treści:

1. Dane biometryczne — definicja
   1. Przykłady danych biometrycznych
2. Wykorzystanie danych biometrycznych
3. Dane biometryczne a RODO
4. Jak zabezpieczać dane biometryczne?

Dane biometryczne — definicja

Dane biometryczne to dane osobowe, które powstają w wyniku przetwarzania technicznego cech fizycznych, fizjologicznych lub behawioralnych osoby fizycznej i są wykorzystywane do jej jednoznacznej identyfikacji. Zgodnie z RODO (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679), należą do nich m.in. dane daktyloskopijne czy wizerunek twarzy.

Są wykorzystywane w nowoczesnych systemach zabezpieczeń, np. odblokowywanie smartfonów za pomocą odcisku palca czy systemy rozpoznawania twarzy w bankowości elektronicznej. Ich unikalność sprawia, że są cennym narzędziem w ochronie tożsamości i kontroli dostępu, choć ich odporność na podrobienie zależy od zastosowanej technologii.

Przykłady danych biometrycznych

Dane biometryczne obejmują cechy fizyczne, fizjologiczne i behawioralne, które pozwalają na jednoznaczną identyfikację osoby. Zalicza się do nich:

1. odciski palców – unikalne linie papilarne używane w systemach zabezpieczeń (np. odblokowywanie telefonów, identyfikacja w bankach),
2. wizerunek twarzy – wykorzystywany w technologiach rozpoznawania twarzy (np. w telefonach, systemach monitoringu),
3. skan tęczówki oka – bardzo precyzyjna metoda identyfikacji, stosowana np. w sektorze wojskowym i lotniczym,
4. skan siatkówki oka – analiza unikalnego wzoru naczyń krwionośnych w siatkówce oka,
5. układ naczyń krwionośnych dłoni oraz geometria dłoni – stosowane np. w systemach kontroli dostępu,
6. barwa i ton głosu – wykorzystywane w systemach rozpoznawania głosu (np. w bankowości telefonicznej),
7. sposób chodzenia (gait recognition) – analiza unikalnych wzorców chodu, stosowana głównie w badaniach nad biometrią i niektórych systemach monitoringu bezpieczeństwa,
8. sposób pisania na klawiaturze – unikalny styl naciskania klawiszy może służyć do identyfikacji użytkownika (stosowane w cyberbezpieczeństwie),
9. sposób podpisywania się – analiza dynamicznych cech podpisu, takich jak prędkość, nacisk i kąt nachylenia pióra, może być wykorzystywana do biometrycznej autoryzacji tożsamości.

Wykorzystanie danych biometrycznych

Dane biometryczne znajdują szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach, a ich popularność stale rośnie ze względu na wysoki poziom bezpieczeństwa i wygodę użytkowania. Jednym z głównych obszarów, gdzie wykorzystuje się te dane, jest kontrola dostępu. Urządzenia biometryczne umożliwiają weryfikację tożsamości osób na podstawie unikalnych cech fizycznych lub behawioralnych, takich jak odciski palców, skan tęczówki oka czy geometria twarzy. To rozwiązanie zapewnia wysoki poziom bezpieczeństwa, ponieważ dane biometryczne są trudne do podrobienia, ale ich odporność na oszustwa zależy od zastosowanej technologii. Przykładowo, niektóre systemy rozpoznawania twarzy mogą być podatne na ataki typu deepfake, użycie zdjęcia lub realistycznej maski, a odciski palców można podrobić przy użyciu silikonowych kopii. Urządzenia kontroli dostępu bazujące na danych biometrycznych są stosowane m.in. w budynkach rządowych, firmach, laboratoriach, a także w systemach zabezpieczeń komputerowych i mobilnych.

Oprócz kontroli dostępu, dane biometryczne są wykorzystywane również w innych dziedzinach. W bankowości biometria służy do autoryzacji transakcji, logowania do bankowości internetowej oraz wypłat z bankomatów. W medycynie dane biometryczne ułatwiają identyfikację pacjentów, dostęp do dokumentacji medycznej oraz monitorowanie stanu zdrowia. W administracji publicznej biometria jest wykorzystywana do wyrabiania dokumentów tożsamości, głosowania oraz kontroli granicznej.

Warto również wspomnieć o bezpieczeństwie publicznym, gdzie systemy biometryczne wspomagają identyfikację osób w tłumie, np. na lotniskach czy stadionach. Biometria behawioralna, analizująca sposób pisania na klawiaturze czy podpisywania się, znajduje zastosowanie w cyberbezpieczeństwie, pomagając w wykrywaniu podejrzanych działań w sieci.

Dane biometryczne a RODO

Dane biometryczne, ze względu na swoją specyfikę i potencjał do identyfikacji jednostki, są traktowane przez RODO jako dane osobowe szczególnej kategorii, co oznacza, że podlegają one zaostrzonym zasadom ochrony. RODO wprowadza szereg wymogów dotyczących przetwarzania tych danych, mając na celu ochronę prywatności i zapobieganie nadużyciom.

Podstawową zasadą jest ograniczenie przetwarzania danych biometrycznych do sytuacji, w których jest to niezbędne i proporcjonalne do zamierzonego celu. Oznacza to, że administrator danych musi wykazać, że nie istnieją inne, mniej inwazyjne sposoby osiągnięcia tego samego celu. Dane biometryczne są traktowane jako szczególna kategoria danych osobowych w rozumieniu RODO, co oznacza, że ich przetwarzanie jest dozwolone tylko w określonych przypadkach, np. gdy jest to konieczne do wypełnienia obowiązków wynikających z prawa pracy, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego lub gdy osoba wyrazi na to wyraźną zgodę.

RODO nakłada również na administratora danych obowiązek minimalizacji danych, co oznacza, że powinien on przetwarzać tylko te dane biometryczne, które są niezbędne do osiągnięcia konkretnego celu. Powinny być przechowywane w sposób bezpieczny, z zastosowaniem odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych, takich jak szyfrowanie i kontrola dostępu. Administrator danych musi również dbać o aktualność danych i regularnie je przeglądać, usuwając te, które są już niepotrzebne.

Osoba, której dane biometryczne są przetwarzane, ma szereg praw, w tym prawo do informacji, dostępu, sprostowania, usunięcia (tzw. prawo do bycia zapomnianym), ograniczenia przetwarzania oraz prawo do przenoszenia danych. Administrator danych jest zobowiązany do poinformowania osoby o celu przetwarzania danych, okresie ich przechowywania oraz o przysługujących jej prawach.

W przypadku naruszenia przepisów RODO dotyczących przetwarzania danych biometrycznych, osoba, której dane dotyczą, może wnieść skargę do organu nadzorczego, jakim jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

Jak zabezpieczać dane biometryczne?

Oprócz ogólnych zasad ochrony danych, istnieją konkretne systemy i metody, które można zastosować, aby jeszcze skuteczniej zabezpieczyć dane biometryczne. Wdrażając odpowiednie rozwiązania technologiczne i organizacyjne, można zminimalizować ryzyko nieautoryzowanego dostępu i zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa tych wrażliwych danych.

• Technologie biometryczne

Wybór odpowiedniej technologii biometrycznej ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa danych. Niektóre z nich, np. skanowanie tęczówki oka czy układu żył na dłoni, są uważane za trudniejsze do podrobienia niż np. odciski palców. Warto więc rozważyć zastosowanie takich technologii, jeśli poziom bezpieczeństwa jest priorytetem.

• Szyfrowanie danych

Szyfrowanie jest podstawowym narzędziem ochrony danych, w tym również danych biometrycznych. Zarówno podczas przechowywania, jak i przesyłania danych, szyfrowanie uniemożliwia ich odczytanie przez osoby nieupoważnione. Warto stosować silne algorytmy szyfrowania i regularnie aktualizować klucze.

• Tokenizacja

Tokenizacja w kontekście danych biometrycznych polega na przechowywaniu odniesienia do próbki biometrycznej w formie unikalnego identyfikatora. Umożliwia to ograniczenie dostępu do rzeczywistych danych biometrycznych, minimalizując ryzyko ich narażenia na kradzież.

• Biometryczne uwierzytelnianie wieloskładnikowe

W ramach MFA biometrię można łączyć z innymi metodami, np. tokenem sprzętowym, aplikacją generującą jednorazowe kody (TOTP) lub hasłem. SMS, choć szeroko stosowany, jest podatny na ataki typu SIM-swapping i dlatego powinien być stosowany jako dodatkowy, a nie jedyny czynnik uwierzytelniania.

• Systemy zarządzania tożsamością i dostępem (IAM)

Systemy IAM umożliwiają centralne zarządzanie tożsamością i dostępem do danych biometrycznych. Pozwalają na definiowanie ról i uprawnień użytkowników, monitorowanie aktywności oraz rejestrowanie zdarzeń związanych z dostępem do danych.

• Regularne audyty i testy bezpieczeństwa

Regularne audyty i testy bezpieczeństwa są niezbędne do identyfikacji potencjalnych luk w systemie i wdrożenia odpowiednich środków zaradczych. Audyty powinny być przeprowadzane przez niezależne podmioty, a testy bezpieczeństwa powinny obejmować m.in. testy penetracyjne i testy socjotechniczne.

• Szkolenia dla personelu

Szkolenia dla personelu są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa danych biometrycznych. Pracownicy powinni być świadomi zagrożeń związanych z przetwarzaniem danych biometrycznych i powinni być przeszkoleni w zakresie bezpiecznego postępowania z tymi danymi.

• Polityka bezpieczeństwa

Wdrożenie i przestrzeganie polityki bezpieczeństwa jest niezbędne dla zapewnienia ochrony danych biometrycznych. Polityka bezpieczeństwa powinna określać m.in. zasady dostępu do danych, zasady przechowywania danych, zasady postępowania w przypadku naruszenia bezpieczeństwa oraz zasady szkoleń dla personelu.

Stosowanie opisanych powyżej systemów i metod, w połączeniu z przestrzeganiem przepisów RODO i krajowych, pozwoli na stworzenie kompleksowego systemu ochrony danych biometrycznych, minimalizując ryzyko nieautoryzowanego dostępu i zapewniając wysoki poziom bezpieczeństwa tych wrażliwych danych.